Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
Poëzie of dichtkunst (van het Grieks ποίησις poiesis "maken, scheppen, vormen") is een vorm van uit versregels opgebouwde literatuur die de esthetische en ritmische eigenschappen van taal zoals metrum en geluidssymboliek benut om betekenissen te genereren ter aanvulling, vervanging of ondermijning van de prozaïsche, ogenschijnlijke betekenis.
Een acrostichon (ook wel naamdicht of lettervers) is een gedicht waarvan bepaalde, meestal de eerste, letters van iedere regel of strofe achter elkaar gelezen zelf ook een woord of zin vormen.
Zie Acrostichon
Bij de Joden is deze dichtvorm onbekend. Er zijn echter een tweetal voorbeelden in het OT te vinden. In Richt. 16:24 wordt viermaal geëindigd op -ēnû.
| nāṯan ’ĕlōhênû ḇəyāḏēnû | Onze god heeft in onze hand gegeven |
| ’eṯ-’wōyəḇēnû | onzen vijand, |
| wə’ēṯ maḥărîḇ ’arəṣēnû | en die ons land verwoestte, |
| wa’ăšer hirəbâ ’eṯ-ḥălālênû: | en die onzer verslagenen velen maakte! |
Uit de eindrijm die hier wordt gebruikt blijkt een westerse (Europese) afstamming van de Filistijnen. Het andere voorbeeld vinden we in Gen. 4:23.
| šəma‘an qwōlî nəšê lemeḵə ha’əzēnnâ ’imərāṯî | Hoort mijn stem, gij vrouwen van Lamech! neemt ter ore mijn rede! |
| kî ’îš hāraḡətî ləfiṣə‘î wəyeleḏ ləḥaburāṯî: | Voorwaar, ik sloeg wel een man dood, om mijn wonde, en een jongeling, om mijn buile! |
Een speciale vorm van eindrijm is de telestichon, waarbij de laatste letter een woord vormen.
1) Parallellisme (synoniem, antithetisch en geen (=aanvullend/synthetisch)
Volledig of onvolledig; Bijvoorbeeld מ֖וּזָר הָיִ֣יתִי לְאֶחָ֑י וְ֝נָכְרִ֗י לִבְנֵ֥י אִמִּֽי "Ik ben vervreemd van mijn naasten en een vreemdeling van mijn moeders kinderen" (Ps. 69:9).
Met variatie van: getal/ abstractie/ sekse
Let ook op: getrapt parallellisme, waarbij een gedeelte wordt herhaald: הָב֥וּ לַ֝יהוָ֗ה כָּבֹ֥וד וָעֹֽז׃ הָב֣וּ לַֽ֭יהוָה כְּבֹ֣וד שְׁמֹ֑ו "... geeft den HEERE eer en sterkte. Geeft den HEERE de eer Zijns Naams ..." (Ps. 29:1, 2a).
Het chiasme wordt ook wel als een bijzonder geval van parallellisme gezien, waarbij volgorde-inversie wordt toegepast in de herhaling van een eenheid (G.J. van Bork, Algemeen letterkundig lexicon. www.dbnl.org), zoals וַיִּבְרָ֨א אֱלֹהִ֤ים אֶת־הָֽאָדָם֙ בְּצַלְמֹ֔ו בְּצֶ֥לֶם אֱלֹהִ֖ים בָּרָ֣א אֹתֹ֑ו "En God schiep de mens naar Zijn beeld; naar het beeld van God schiep Hij hem" (Gen. 1:27; J.P. Lettinga, §66.b).
Door antithetisch parallellisme kan de woordschikking worden beïnvloed קֶ֥שֶׁת גִּבֹּרִ֖ים חַתִּ֑ים וְנִכְשָׁלִ֖ים אָ֥זְרוּ חָֽיִל "de boog der sterken is gebroken; en die struikelden, zijn met sterkte omgord" (1 Sam. 2:4; J.P. Lettinga, §66.b).
Sorite als een klein stukje herhaald wordt (Jo. 1:3,4)
2) Vergelijkingen
Let op: waar is het beeld precies? Waar slaat het beeld op in werkelijkheid? Wat is het punt van overeenkomst? Welke emotie brengt dat met zich mee?
Simile – vergelijking tussen twee zaken met een punt van overeenkomst כִּֽי־בְחַ֣יִל יֵלֵ֔כוּ וּבְקַרְדֻּמֹּות֙ בָּ֣אוּ לָ֔הּ כְּחֹטְבֵ֖י עֵצִֽים "want zij zullen met krijgsmacht daarhenen trekken, en tot haar met bijlen komen, gelijk houthouwers" (Jer. 46:22), וְנֹותְרָ֥ה בַת־צִיֹּ֖ון כְּסֻכָּ֣ה בְכָ֑רֶם כִּמְלוּנָ֥ה בְמִקְשָׁ֖ה כְּעִ֥יר נְצוּרָֽה "En de dochter van Sion is overgebleven als een hutje in den wijngaard, als een nachthutje in den komkommerhof, als een belegerde stad" (Jes. 1:8).
Metafoor – beeldspraak waarbij punt van overeenkomst en vergelijkingsvoorzetsel wordt weggelaten (Ps. 91:3).
Allegorie – vergelijking met meer punten van overeenkomst (Ps. 1)
Personificatie – "Daarom zal het graf zichzelf wijd opensperren..." (Jes. 5:14), "Dat het veld huppele van vreugde..." (Ps. 96:12).
3) Overige stijlfiguren
Ironie- het omgekeerde zeggen dat je wilt: Amos 4: 4-5
Oxymoron – ironische uitdrukking bestaande uit twee woorden: קְבוּרַ֥ת חֲמֹ֖ור "een begrafenis van een ezel" (Jer. 22:19).
Hyperbool – overdrijving om schokeffect op te roepen: כִּ֤י אֵ֪ין בְּפִ֡יהוּ נְכֹונָה֮ קִרְבָּ֪ם הַ֫וֹּ֥ות קֶֽבֶר־פָּת֥וּחַ גְּרֹונָ֑ם לְ֝שֹׁונָ֗ם יַחֲלִֽיקוּן "Want in hun mond is niets rechts, hun binnenste is enkel verderving, hun keel is een open graf, met hun tong vleien zij" (Ps. 5:10), "wijngaard op een vette heuvel... stinkende druiven" (Jes. 5:1-2)
Litotes – omgekeerde wat je wilt zeggen om bescheiden over te komen, אַ֖ל בָּנָ֑י כִּ֠י לֹֽוא־טֹובָ֤ה הַשְּׁמֻעָה֙ אֲשֶׁ֣ר אָנֹכִ֣י שֹׁמֵ֔עַ מַעֲבִרִ֖ים עַם־יְהוָֽה "Niet, mijn zonen; want dit is geen goed gerucht, dat ik hoor; gij maakt, dat het volk des HEEREN overtreedt" (1 Sam. 2:24).
Retorische vraag: Job 40:20-26
Pars pro tote- een deel noemen in plaats van het geheel: poort in plaats van stad.
Totum pro parte – geheel noemen in plaats van deel: stammen ipv stamoudsten (2 Sam. 5:1).
Merisme –twee uitersten om een geheel weer te geven: van Dan tot Bersheba, kleinen en groten, hemel en aarde zie Joel 2:28,29
Hendiadys – een idee geformuleerd in twee begrippen plus ‘en’ Joel 3:4: de grote en verschrikkelijke dag = de grote en verschrikkelijke dag
Personificatie - een begrip als persoon voorstellen. Bv. de vrouwe Wijsheid (Spr. 8:1), vrouwe Verstand (Spr. 8:1), vrouwe Dwaasheid (Spr. 9:13) of de wijn als spotter (Spr. 20:1).
Als basis overgenomen met toestemming van Prof. dr. P.A. Siebesma
     |
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!