Literatuur
Bijbelteksten

Woke

Woke is een bijvoeglijk naamwoord in de betekenis van 'alert te zijn voor raciale vooroordelen en discriminatie' en is ontstaan in het Afro-Amerikaanse Lokale Engels (AAVE). Vanaf de jaren 2010 begon het een breder bewustzijn van sociale ongelijkheden zoals seksisme te omvatten, en werd het ook gebruikt als term voor linkse ideeën over identiteitspolitiek en sociale rechtvaardigheid, zoals het idee van wit privilege en slavernijherstel voor Amerikanen van Afrikaanse afkomst (Wikipedia, Woke). Veel van dit soort ideologieën vinden we dan ook terug in het Afrocentrisme en de Afrikaanse Hebreeërs.

Omschrijving

Na het neerschieten van Michael Brown in 2014 werd de uitdrukking 'stay woke' gebruikt door activisten van de Black Lives Matter (BLM) beweging om aan te dringen op bewustwording van politiemisbruik. De BET-documentaire Stay Woke, die de beweging versloeg, werd uitgezonden in mei 2016. Binnen het decennium van de jaren 2010 kreeg het woord woke (het spreektaal, passief uitgesproken voltooid deelwoord van wake) onder BLM-activisten de betekenis 'politiek en sociaal bewust' (New York Times Magazine, Earning the 'Woke' Badge).

Ideologie

Volgens Skillet-zanger John Cooper wordt de term gebruikt om aan te geven hoe volgens de aanhangers de maatschappij werkelijk in elkaar zit. Wat dat concreet inhoudt verschilt per persoon. Je zou kunnen zeggen dat de mens zelf bepaalt wat er goed of fout is, normaal of niet. Volgens de woke-filosofie is er geen absolute waarheid, maar een persoonlijke waarheid. Vaak zetten 'woke' mensen zich sterk af tegen traditie, de geschiedenis en roepen ze op tot bewustzijn (CIP, 19 april 2021). Filosoof Rutger van Eijken stelt dat het hierbij niet alleen gaat om verboden woorden. De beweging kijkt kritisch naar volksfeesten, boeken, films, toneelstukken, reclames, speelgoed en zetten steeds vaker kunstenaars, kunstwerken of bijvoorbeeld attracties in een pretpark, weg als ‘fout’ (Joop, 22 juli 2021).

Christendom

Bij steeds meer moderne vertalingen wordt vaak inclusief taalgebruik gehanteerd. Een voorbeeld is de uitdrukking 'broeders' wat dan 'broeders en zusters' wordt (cf. NBV, NBV21), dit onder het mom van ongewenste stereotypering uit de weg helpen (NBG, 12 februari 2021; MAW, Vol. 26.2, p. 19-24), of omdat het niet vrouwvriendelijk is. Zo wordt "een mens uit duizend heb ik gevonden; maar onder die allen heb ik geen vrouw gevonden" (Pred. 7:28) veranderd in "Onder duizend mensen vond ik er maar één die ook werkelijk een mens was, en dat was geen vrouw. Maar ik zag dat nooit bevestigd" (NBV21). In de Duitse vertaling Bibel in gerechter Sprache zie je dat God regelmatig ook een vrouwelijk voornaamwoord krijgt, en waarbij ook andere gevoeligheden rondom bijvoorbeeld etniciteit, slavernij, etc. op een manier vertaald of geherinterpreteerd zijn die past bij het hedendaags denken. Bijvoorbeeld staat er "Mijn zoon!", welke zij dan veranderen in "Mein Sohn, meine Tochter" (Spr. 2:1 ) of "Meine Tochter, mein Sohn" (Spr. 3:21). Elders zien we dat "want Ik ben God en geen mens" (Hos. 11:9) wordt veranderd in "Denn Gott bin ich, und nicht ein Mann". Hierbij moeten we ons afvragen of de auteurs van de Bijbel wel op deze manier dachten of zelfs dat zo bedoelden en als dat al zo zou zijn waarom ze dat dan niet op die manier hadden opgeschreven. Een vertaler van de NBV21 merkt dan ook op "waren de bijbelse auteurs zelf wel zo woke als zo’n vertaling doet voorkomen?" (EVA, 15 oktober 2021).

Ook sommige liederen worden om die reden aangepast omdat die 'racistisch' zouden zijn. Zo werd een couplet in het Jeruzalemlied van Willem Barnard herzien (Theologie.nl, Ophef over een strofe; Oud-Katholieke Kerk van Nederland, Omstreden strofe ‘Jeruzalemlied’ van Willem Barnard herzien; De Telegraaf, 9 december 2021):

De wijziging had vooral te maken dat het woord 'neger' als problematisch werd gezien omdat het tegenwoordig soms als scheldwoord wordt gebruikt. Theoloog Marco Derks, die zelf ook niet gelukkig is met de desbetreffende strofe, stelt dan ook "Toch betekent dat niet dat we die woorden niet meer kunnen of mogen gebruiken. Geen Jood die erover peinst om zich dan maar geen Jood meer te noemen. Genoeg mensen die zich, ondanks dat ze soms voor ‘homo’ worden uitgescholden, toch open en trots homo zijn en zeggen te zijn. De betekenis van woorden zit deels in de wijze waarop ze gebruikt worden (spreker, publiek, toon) en een lied is geen proza of wetstekst. Zo kan neger gebruikt worden als een geuzennaam – ‘the insult turned ‘– zoals ‘flikker’ dat was voor de flikkerbeweging in de jaren zeventig en tachtig." (NieuwWij, 7 juli 2016)

Ook christelijke feesten krijgen van hen alternatieve benamingen, zoals kersteest wordt winterfeest (PowNed, 1 december 2015; Telegraaf, 22 december 2016), omdat deze racistisch zouden zijn in een multiculturele omgeving. Hoewel het dan weer opmerkelijk is dat dit dan weer niet geldt voor islamitische feesten.

Jodendom

Rabbi Tamarah Benima waarschuwde in 2021 in haar Rede van Fryslân 'We hebben waarheid nodig, maar welke? Van Bonifatius tot Woke' (FrieschDagblad, 28 oktober 2021) voor deze ideologie en somde diverse overeenkomsten met het verleden op. Waaronder een opmerking van Ab Osterhaus "dat de ongevaccineerden eigenlijk het beste op een eiland bij elkaar gezet konden worden (maar dat dat niet kan)" (cf. NPOstart, vanaf 5:37) en vergeleek deze met de aanloop van het nazisme. Hiervoor werd zij zeer bekritiseerd (Telegraaf, 29 oktober 2021) en leidde enkele dagen later tot haar ontslag (NIW, 12 november 2021).

Aangemaakt 9 december 2021

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!