Literatuur
Bijbelteksten

Stijlfiguur

Een stijlfiguur is een voorgedefinieerde manier om in de literatuur en de retorica een bepaald effect te sorteren.

Zie ook het onderwerp Dichtkunst waar diverse voorbeelden worden aangehaald.

Figuurlijk taalgebruik

Simile

De eenvoudigste stijlfiguur om te herkennen is een vergelijking, die wordt aangegeven door het gebruik van de woorden "zoals" of "als". Een gelijkenis is een vergelijking die wordt gebruikt om de aandacht van de lezer te trekken en iets in beschrijvende termen te beschrijven. Het is een vergelijking tussen twee zaken met een punt van overeenkomst כִּֽי־בְחַ֣יִל יֵלֵ֔כוּ וּבְקַרְדֻּמֹּות֙ בָּ֣אוּ לָ֔הּ כְּחֹטְבֵ֖י עֵצִֽים "want zij zullen met krijgsmacht daarhenen trekken, en tot haar met bijlen komen, gelijk houthouwers" (Jer. 46:22), וְנֹותְרָ֥ה בַת־צִיֹּ֖ון כְּסֻכָּ֣ה בְכָ֑רֶם כִּמְלוּנָ֥ה בְמִקְשָׁ֖ה כְּעִ֥יר נְצוּרָֽה "En de dochter van Sion is overgebleven als een hutje in den wijngaard, als een nachthutje in den komkommerhof, als een belegerde stad" (Jes. 1:8).

Metafoor

Een metafoor is een vergelijking waarbij de woorden "zoals" of "als" niet gebruikt worden. Metaforen kunnen zich over meerdere zinnen uitstrekken. De metafoor is beeldspraak waarbij punt van overeenkomst en vergelijkingsvoorzetsel wordt weggelaten (Ps. 91:3).

Allegorie

→ Allegorie

Een allegorie in de literatuur is een symbolische voorstelling van een idee (metafoor) die gedurende het gehele gedicht, verhaal of boek wordt volgehouden. Een allegorie is een vergelijking met meer punten van overeenkomst (Ps. 1).

Parabel

Een parabel is vorm van beeldspraak waarbij een (allegorisch) verhaal verteld wordt om een meer abstracte waarheid duidelijk te maken. Meestal met een vrij simpele verhaalstructuur, waarbij de afloop vaak verrassend is en de toehoorder op het 'verkeerde been' zet. Bekend is de parabel van Joas "De distel, die op den Libanon is, zond tot den ceder, die op den Libanon is, om te zeggen: Geef uw dochter mijn zoon ter vrouw; maar het gedierte des velds, dat op den Libanon is, ging voorbij, en vertrad de distel." (2 Kron. 25:18). Een andere bekende is die van Jotham (→ Jotham fabel).

Personificatie

→ Personificatie

Personificatie is een stijlfiguur waarbij abstracte concepten, als natuurlijke krachten, of niet menselijke levensvormen, als fauna en flora, of levenloze dingen als personen (of als dieren) worden weergegeven. Personificatie is vaak een onderdeel van allegorie, parabel en metafoor in de Bijbel. "Daarom zal het graf zichzelf wijd opensperren..." (Jes. 5:14), "Dat het veld huppele van vreugde..." (Ps. 96:12).

Paradox

Een paradox een schijnbare tegenspraak die toch op een of andere manier waar is. Paradoxen kunnen de vorm aannemen van een oxymoron, overdrijving of understatement. Paradox kan overgaan in ironie. Paulus haalt de de paradox van Epimenides aan als hij zegt "hun eigen profeet, heeft gezegd: Kretenzen zijn altijd leugenaars" (Tit. 1:12).

Geluidstechnieken

Een bekende stijlfiguur in de dichtkunst is de eindrijm, waarbij de laatste lettergrepen of woorden dezelfde klank hebben. In Richteren 16:24 wordt viermaal geëindigd op -ēnû.

Het tegenovergestelde is de beginrijm, waarbij de eerste lettergrepen of woorden dezelfde klank hebben. Een variatie hierop is een acrostichon (ook wel naamdicht of lettervers) waarvan de eerste letters van iedere regel of strofe achter elkaar gelezen zelf ook een woord of zin vormen. Deze dichtkunst is onder meer toegepast in de Psalmen (Psalm 9; 10;; 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145), in de onderwijzing van Lemuël (Spr. 31:10-31), in de eerste vier gedichten in Klaagliederen (Klaagl. 1; 2; 3; 4). Het tegenovergestelde wordt een telestichon genoemd en waar het de laatste letters betreft. Een voorbeeld hiervan vinden we in in Nahum 1:1-3 en waar tevens een acrostichon in is verwerkt:

Alliteratie en halfrijm

Alliteratie, ook stafrijm of letterrijm genoemd, is het herhaald gebruik van gelijke beginmedeklinkers in twee of meer beklemtoonde lettergrepen of woorden binnen een uitdrukking, prozazin of vers. In vertalingen is dit vaak niet meer terug te vinden. Bekend is "mortal men doomed to die" in het boek "Lord of the Rings" van Tolkien.

Een voorbeeld is Psalm 122:6 "Bid om de vrede van Jeruzalem; goed moet het hun gaan, die haar liefhebben." waar we in de grondtekst lezen: ša’ălû šəlwōm yərûšālāim yišəlāyû ’ōhăḇāyiḵə

Structuur

Een tekst is in de eerste plaats historisch, een roman, een drama, een gedicht of een andere "literatuurvorm". Deze term kan echter ook verwijzen naar de lengte van regels, strofen of canto's in gedichten, en naar zinnen, paragrafen of hoofdstukken in proza. Verder worden zichtbare structuren als dialoog versus vertelling ook tot de formele structuur gerekend.

Parallellisme

Het parallellisme, ook wel parallellie genoemd, is een stijlfiguur waarbij twee (of meer) zinswendingen naar inhoud of naar vorm min of meer gelijk zijn.

Volledig of onvolledig parallellisme, zoals מ֖וּזָר הָיִ֣יתִי לְאֶחָ֑י וְ֝נָכְרִ֗י לִבְנֵ֥י אִמִּֽי "Ik ben vervreemd van mijn naasten en een vreemdeling van mijn moeders kinderen" (Ps. 69:9). Door antithetisch parallellisme kan de woordschikking worden beïnvloed קֶ֥שֶׁת גִּבֹּרִ֖ים חַתִּ֑ים וְנִכְשָׁלִ֖ים אָ֥זְרוּ חָֽיִל "de boog der sterken is gebroken; en die struikelden, zijn met sterkte omgord" (1 Sam. 2:4; J.P. Lettinga, §66.b).

Getrapt parallellisme, waarbij een gedeelte wordt herhaald: הָב֥וּ לַ֝יהוָ֗ה כָּבֹ֥וד וָעֹֽז׃ הָב֣וּ לַֽ֭יהוָה כְּבֹ֣וד שְׁמֹ֑ו "... geeft den HEERE eer en sterkte. Geeft den HEERE de eer Zijns Naams ..." (Ps. 29:1, 2a). "In Hetzelve was het Leven, en het Leven was het Licht der mensen. En het Licht schijnt in de duisternis, en de duisternis heeft hetzelve niet begrepen." (Joh. 1:4-5).

Chiasme

→ Chiasme

Een chiasme, chiasma of kruisstelling (via het Latijn uit het Grieks χίασμα "kruising") is een stijlfiguur die bestaat uit een herhaling met een omkering.

Bij deze stijlfiguur worden de overeenkomstige termen van twee formuleringen in omgekeerde volgorde geplaatst. Het chiasme wordt ook wel als een bijzonder geval van parallellisme gezien, waarbij volgorde-inversie wordt toegepast in de herhaling van een eenheid (G.J. van Bork, Algemeen letterkundig lexicon. www.dbnl.org).

Een goed voorbeeld is Psalm 1:

Ironie

Is het omgekeerde zeggen dat je wilt: Amos 4:4-5.

Oxymoron – ironische uitdrukking bestaande uit twee woorden: קְבוּרַ֥ת חֲמֹ֖ור "een begrafenis van een ezel" (Jer. 22:19).

Overige stijlfiguren

Hyperbool

Een overdrijving om schokeffect op te roepen: כִּ֤י אֵ֪ין בְּפִ֡יהוּ נְכֹונָה֮ קִרְבָּ֪ם הַ֫וֹּ֥ות קֶֽבֶר־פָּת֥וּחַ גְּרֹונָ֑ם לְ֝שֹׁונָ֗ם יַחֲלִֽיקוּן "Want in hun mond is niets rechts, hun binnenste is enkel verderving, hun keel is een open graf, met hun tong vleien zij" (Ps. 5:10), "wijngaard op een vette heuvel... stinkende druiven" (Jes. 5:1-2)

Litotes

→ Litotes

Een litotes is het omgekeerde wat je wilt zeggen om bescheiden over te komen, אַ֖ל בָּנָ֑י כִּ֠י לֹֽוא־טֹובָ֤ה הַשְּׁמֻעָה֙ אֲשֶׁ֣ר אָנֹכִ֣י שֹׁמֵ֔עַ מַעֲבִרִ֖ים עַם־יְהוָֽה "Niet, mijn zonen; want dit is geen goed gerucht, dat ik hoor; gij maakt, dat het volk des HEEREN overtreedt" (1 Sam. 2:24).

Retorische vraag

Een retorische vraag is een stijlfiguur waarbij een vraag wordt gesteld, waarop men geen antwoord verwacht omdat die als bekend wordt beschouwd. Bij de bespreking van de Leviathan zien we verschillende van dit soort retorische vragen (Job 40:20-26).

Pars pro tote

Een deel noemen in plaats van het geheel: poort in plaats van stad (2 Kron. 6:28; Ps. 87:2; Jer. 14:2).

Totum pro parte

Een totum pro parte is het geheel noemen in plaats van deel: stammen in plaats van stamoudsten (2 Sam. 5:1).

Merisme

Een merisme is twee uitersten om een geheel weer te geven: van Dan tot Bersheba, kleinen en groten, hemel en aarde zie Joel 2:28,29

Hendiadys

Een idee geformuleerd in twee begrippen plus ‘en’ Joel 3:4: de grote en verschrikkelijke dag = de grote verschrikkelijke dag.

Aangemaakt 21 februari 2022

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!